In ieder gezin dat een verlies meemaakt, ontstaat een beweging die niet onmiddellijk zichtbaar is, maar wel voelbaar in elke vezel van het dagelijks leven. Wanneer een ouder wegvalt, wanneer een kind overlijdt of wanneer een broertje of zusje er niet meer is, verandert de sfeer in huis, de ordening, de dynamiek en de onzichtbare lijnen tussen de gezinsleden. Het zijn verschuivingen die zich niet altijd meteen uitspreken, maar wel door de lichamen van alle betrokkenen heen bewegen, stil of luid, maar altijd aanwezig.
Gedrag wordt in die periode vaak de eerste taal die naar buiten komt. Niet omdat een kind niet wil praten, maar omdat het lichaam sneller reageert dan woorden kunnen volgen. Ieder gezinslid rouwt vanuit zijn eigen plek, in zijn eigen ritme en met zijn eigen manier van overleven. Rouw vindt altijd plaats vóór de taal, en juist daarom laat gedrag vaak zien wat nog geen woorden heeft gevonden.
De rouw van een kind dat een ouder verliest
Wanneer een kind een ouder verliest, raakt iets in hem los wat niet past bij zijn leeftijd. Er ontstaat een innerlijke zoektocht naar houvast in een wereld die niet meer hetzelfde voelt. Sommige kinderen trekken zich terug, andere worden juist boos of onrustig. Er zijn kinderen die zachtjes stiller worden, omdat ze voelen dat alles al zwaar genoeg is, en kinderen die gaan zorgen, alsof ze aanvoelen dat er iemand nodig is die de leegte een beetje opvangt. Soms wordt een kind te snel volwassen, alsof er geen tussenruimte meer bestaat tussen kind en verantwoordelijkheid.
Onder al deze bewegingen ligt dezelfde vraag die niet uitgesproken wordt maar wel voelbaar is: hoe blijf ik bestaan nu mijn wereld anders is geworden? Kinderen kunnen niet rouwen zoals volwassenen dat doen, omdat woorden tekortschieten terwijl het lichaam al reageert. Ze rouwen in gedrag, en dat gedrag is nooit het probleem. Het is de uitdrukking van een hart dat zijn weg zoekt in een veranderde werkelijkheid.
De rouw van een kind dat een broertje of zusje verliest
Wanneer een broertje of zusje overlijdt, ontstaat er een stille leegte op een plek waar een vanzelfsprekende verbinding was. Voor niemand buiten het gezin is deze leegte zichtbaar, maar het kind voelt hem in alles. In die leegte ontstaat gedrag dat soms moeilijk te begrijpen is. Een kind kan de pijn van de ouders willen dragen, te lief worden of zich schuldig voelen omdat het nog leeft. Sommige kinderen gaan zichzelf vergelijken met het kind dat overleden is, alsof ze een plek moeten innemen die niet meer gevuld kan worden. Anderen trekken zich terug, omdat ze voelen dat iedereen al genoeg verdriet heeft en zij niet nog meer willen toevoegen aan wat er al is. En weer anderen laten boos gedrag zien, reageren hun woede op de anderen gezinsleden af.
Het kind zoekt een nieuwe plek in een gezin dat niet meer compleet voelt. Dat zoeken laat zich niet uit in zinnen, maar in subtiele bewegingen, in patronen die nergens anders vandaan komen dan uit een liefde die geen vorm meer heeft en toch blijft bestaan.
De rouw van een ouder die een kind verliest
Wanneer een ouder een kind verliest, verschuift het leven naar binnen en wordt het ademen anders, zelfs wanneer de ademhaling ogenschijnlijk hetzelfde blijft. Het lichaam probeert iets te bevatten dat niet te bevatten is. Kinderen voelen dit heel intuïtief. Ze voelen hoe een ouder beweegt tussen overleven en voelen, hoe de leegte zich verweeft met de stroom van de dag, hoe liefde niet minder wordt maar wel een andere zwaarte krijgt.
En dan gebeurt er iets wat vaak onuitgesproken blijft: kinderen gaan zorgen voor de ouder die het moeilijkst te dragen heeft. Niet omdat ze dat willen of moeten, maar omdat ze het niet kunnen laten. Ze gaan harder hun best doen, worden stiller of laten juist gedrag zien dat vraagt om nabijheid. Soms nemen ze een plek in die niet van hen is, simpelweg omdat niemand anders op dat moment die ruimte kan dragen.
De rouw van een ouder ligt open op zielslaag, en het gezin beweegt daaromheen. Ieder gezinslid zoekt zijn eigen manier om de scherven vast te houden, te omcirkelen of te ontwijken, zonder te beseffen hoe diep die beweging later doorwerkt.
Het gedrag binnen rouw is nooit individueel
Wanneer een gezin rouwt, is het gedrag van één persoon nooit los te zien van het geheel. Een kind wordt niet druk zonder reden, een ander wordt niet stil zonder dat er iets in beweging is gekomen. Een ouder is niet afwezig omdat hij of zij dat wil, maar omdat rouw het lichaam vasthoudt op manieren die niet zichtbaar zijn. Rouw verdeelt zich niet eerlijk; iedereen pakt iets op, iedereen laat iets liggen, iedereen draagt iets wat niet van hem is en iedereen zoekt opnieuw zijn plek in de nieuwe werkelijkheid.
Het zichtbaar maken van deze bewegingen is geen oordeel en geen diagnose. Het is erkenning. Het is zien wat al die tijd voelbaar was maar nog niet gezien kon worden. Het is het terugvinden van de ordening die door het verlies is verschoven.
De lange termijn: wanneer rouw blauwdruk wordt
Als rouw niet gezien wordt en niet op de juiste plek kan landen, zakt de pijn langzaam naar binnen. Dan wordt rouw geen gebeurtenis meer in de tijd, maar een blauwdruk die zich verweeft met de manier waarop iemand leeft, denkt, voelt en liefheeft.
Een kind dat te vroeg te veel ging dragen, groeit vaak op tot iemand die altijd sterk moet zijn. Een kind dat stil werd, ontwikkelt zich tot iemand die zichzelf wegcijfert omdat het geleerd heeft dat ruimte innemen gevaarlijk is.
Een kind dat ging zorgen, blijft dat doen in al zijn relaties.
Een kind dat boos werd, groeit op met een hart dat moeilijk kan openen.
Een kind dat zich verantwoordelijk voelde, draagt in zijn volwassen leven opnieuw alles wat niet van hem is.
Rouw blijft vragen om gezien te worden zolang het leeft. Pas dan kan het verzachten en pas dan kan het systeem weer ademen.
Een persoonlijk slot
Ik ken deze beweging niet uit afstand, maar van binnenuit. Het heeft veertien jaar geduurd voordat er rust kwam in mijn eigen systeem — in het verlies van mijn dochter, in het verlies van de dochter van mijn ex-man, in het verlies van hun grote zus, in de bewegingen binnen mijn gezin en in de vrouwenlijn die generaties lang pijn droeg. Pas nu zie ik hoe diep rouw zich kan verankeren wanneer een gezin verder moet zonder degene die zo wezenlijk was, en hoe zacht het wordt wanneer ieder gezinslid eindelijk zijn eigen plek terugkrijgt.
Verbonden in Licht en Liefde,
met elkaar en voor elkaar,
samen zijn we één,
Nicole
